ش | ی | د | س | چ | پ | ج |
1 | ||||||
2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
30 | 31 |
بخشی از متن:
کاروانسرا یا تیم ترکیبیست از کاروان (کاربان) به معنی گروهی مسافر که گروهی سفر می کنند؛ و سرای، به معنی خانه و مکان. هردو واژه برگرفته از زبان پهلوی است.
سادهتر از همه چنین میتوان گفت که کاروانسرا ساختمانی است که کاروان را در خود جای میدهد و بزرگترین نوع ساختمانهای اسلامی است. پلان آن معمولاً مربع یا مستطیل شکل است، با یک ورودی برجسته عظیم و بلند، معمولاً ساده و بدون نقش، با دیوارهایی که گاهی اوقات بادگیرهایی در انتهای آن تعبیه شده است. یک دالان با طاق قوسی که مابین ورودی و حیاط داخلی قرار گرفته است، فضای کافی را برای جا دادن حیوانات بارکش فراهم ساخته است. بر روی سکوی برآمدهای که در پیرامون این حیاط قرار گرفته است، طاقگانهایی واقع شدهاند که نمای داخلی را مفصل بندی میکنند. در پشت آنهاحجرههای کوچکی برای منزل دادن مسافران ساخته شده است. در کاروانسراهای دو طبقه، از حجرههای پایینی برای انبار کردن کالاها و از حجرههای بالایی برای منزل دادن مسافران استفاده میشد.
پررونقترین دوره احداث و مرمت کاروانسراها را میتوان دوره صفویه دانست. در این دوران بود که شاه عباس یکم با توجه به تدبر خود، تصمیم به بازسازی و احیای جاده ابریشم نمود و یکی از الزامات این کار را احیای کاروانسراها میدانست. پژوهشگران همین موضوع را یکی از دلایل اشتهار بیشتر کاروانسراها به کاروانسرای شاه عباسی میدانند. هر چند ممکن است چندی از کاروانسراهای بازسازی شده کاروانسراهای پیش از صفویه باشد. از جمله کاروانسراهایی که در دوره صفویه ایجاد شده، کاروانسرای شاه عباسی کرج است که این کاروانسرا در زمان شاه سلیمان صفوی و بین سالهای ۱۰۷۸ تا ۱۱۰۹ احداث گردیده است.
کاروانسرایی را که بیشتر برای نگهداری اسب و چهارپایان استفاده میشده است را رباط میگفتند ولی کاروانسرا بیشتر به طبقه اعیان و حکومتی تعلق داشته است. نوع سومی نیز وجود داشته که به آن ساباط میگفتند. ساباط در اصل سایه بان یا سایه باد بوده ؛ یعنی سایه بانی در مسیر باد. ساباط در مسیر راهها برای استراحت چند ساعته و کوتاه مدت و بیشتر برای استراحت در روز ساخته میشده و فقط طاق یا ایوانی بدون در و پناهگاه بود. بعضی از ساباطها دارای آبانبار نیز بودهاند و بعضی دیگر فاقد آب انبار و فقط سایه بان بوده اند. بهنظر میرسد کلمه رباط نیز واژهای فارسی باشد و نه عربی. ممکن است رباط عرب شده ره بان یا ره پات باشد. راه بان یا ره پات همچم خانه راه است. آذر پات و آذرپاتگان هم از این ریشه بوده است. چنانچه کلمات عربی رهبان ربان و رهنامج نیز از راه فارسی گرفته شده است. در عربی محلی کلمه کاریان به معنی خانههای سرراهی و موقتی نیز از کاروان گرفته شده است. کاروان امروزه یک کلمه بینالمللی است و در بیشتر زبانها وجود دارد در عربی قیروان و کراوان هم گفته میشود.
فهرست مطالب:
تعریف کاروانسرا
قدیمیترین کاروانسراهای ایران
فضاهای کاروانسرا
ویژگیهای معماری کاروانسراهای ایران
ورودی
ایوان ورودی
اتاق های کاروان سرا
حیاط
کاروانسراها از نظر نقشه
کاروانسراهای مدور
کاروانسراهای چندضلعی حیاط دار
کاروانسراهای دو ایوانی
کاروانسراها با تالار ستون دار
کاروانسراهای چهار ایوانی
کاروانسراها با طرح متفرقه
شکل کاروانسرا در اقلیمهای مختلف ایران
کاروانسرا در سواحل جنوبی دریای خزر
کاروانسرا در کرانه شمالی خلیج فارس و دریای عمان
کاروانسرا در نواحی کوهستانی و مرتفع
کاروانسرا در دشتهای فلات
تفاوتهای کاروانسراهای خارج شهر و داخل شهر
و...